Cuộc chiến thuế quan toàn cầu leo thang gây ra sự hoảng loạn trên thị trường, chỉ số VIX tăng vọt lên mức cao kỷ lục

Năm 2025, cấu trúc thương mại toàn cầu đã gặp phải cú sốc lớn. Chính phủ của một quốc gia đã công bố áp thuế ít nhất 10% đối với hàng hóa của hầu hết các quốc gia, và áp mức thuế cao hơn đối với khoảng 60 quốc gia có thâm hụt thương mại lớn hơn. Quyết định này đã gây ra tâm lý hoảng loạn trên thị trường toàn cầu, lý do chính bao gồm:

1. Chi phí doanh nghiệp tăng, kỳ vọng lợi nhuận bị áp lực
2. Chuỗi cung ứng toàn cầu bị gián đoạn, sự không chắc chắn về kinh tế gia tăng
3. Có thể gây ra thuế trả đũa từ các quốc gia khác, mở rộng rủi ro chiến tranh thương mại

Trong môi trường này, hành vi của các nhà tham gia thị trường vốn có xu hướng:

• Giảm phân bổ vào tài sản rủi ro (như cổ phiếu, tiền điện tử)
• Tăng cường nắm giữ tài sản phòng ngừa rủi ro (như vàng, đô la Mỹ, yen Nhật)
• Tăng cường kỳ vọng về sự biến động của thị trường, dẫn đến chỉ số VIX tăng lên

Phản ứng dây chuyền của chính sách thuế quan dẫn đến tăng chi phí, cản trở chuỗi cung ứng toàn cầu, tăng rủi ro trả đũa, giảm ý định đầu tư và dòng tiền trú ẩn, cuối cùng gây ra sự hoảng loạn trên thị trường.

Vào ngày 7 tháng 4, chỉ số hoảng sợ VIX đã đạt cao nhất là 60, mức này rất hiếm thấy trong lịch sử. Trong quá khứ chỉ xảy ra ba lần, lần gần nhất là vào ngày 5 tháng 8 năm 2024, và lần đầu tiên là trong thời kỳ đại dịch COVID-19 năm 2020.

Hiện tại, chỉ số VIX đang ở mức cực đoan lịch sử. Đối mặt với tình huống này, chúng ta có thể sử dụng VIX để dự đoán xu hướng thị trường như thế nào?

Giới thiệu về chỉ số VIX

Chỉ số VIX được tính toán dựa trên giá quyền chọn của chỉ số S&P 500, phản ánh mức độ biến động dự kiến của thị trường trong 30 ngày tới, được coi là một chỉ số quan trọng để đo lường sự không chắc chắn và tâm lý hoảng loạn của thị trường.

Nói ngắn gọn, VIX càng cao thì thị trường càng kỳ vọng sự biến động trong tương lai càng mạnh mẽ, và tâm lý hoảng loạn càng mạnh; VIX càng thấp thì thị trường càng yên bình, niềm tin càng cao. Kinh nghiệm lịch sử cho thấy, VIX thường tăng vọt khi thị trường chứng khoán giảm mạnh, và giảm khi thị trường chứng khoán tăng lên và ổn định. Do mối quan hệ ngược với thị trường chứng khoán, VIX cũng được gọi là "chỉ số hoảng loạn" hoặc nhiệt kế cảm xúc của thị trường.

Mức VIX bình thường khoảng dưới 15-20, thuộc khu vực bình tĩnh; vượt quá 25 cho thấy thị trường bắt đầu có sự hoảng loạn rõ rệt; vượt quá 35 thì thuộc về sự hoảng loạn cực độ. Trong các sự kiện khủng hoảng cực đoan (như khủng hoảng tài chính hoặc bùng phát đại dịch), chỉ số VIX thậm chí có thể vượt quá 50, phản ánh tâm lý tránh rủi ro cực đoan của thị trường. Do đó, thông qua việc quan sát sự biến động của VIX, các nhà đầu tư có thể hiểu rõ sức mạnh của tâm lý tránh rủi ro hiện tại của thị trường, như là cơ sở tham khảo để điều chỉnh chiến lược đầu tư.

Khu vực hoảng loạn biến động cao: VIX ≥ 30

Khi chỉ số VIX tăng lên trên 30, thường có nghĩa là thị trường đang ở giai đoạn sợ hãi hoặc hoảng loạn cao độ. Tình huống này thường đi kèm với sự sụt giảm mạnh của thị trường chứng khoán, nhưng dữ liệu lịch sử cho thấy, sau sự sợ hãi cực độ, thị trường thường có sự phục hồi.

Trong khoảng thời gian từ 2018 đến 2024, có khoảng hơn mười lần sự kiện giá đóng cửa VIX lần đầu tiên vượt qua 30, bao gồm cơn bão biến động vào tháng 2 năm 2018, làn sóng bán tháo cuối năm vào tháng 12 năm 2018, sự hoảng loạn do đại dịch vào tháng 2-3 năm 2020, cơn bão nhà đầu tư cá nhân vào đầu năm 2021, cũng như sự tăng lãi suất và xung đột địa chính trị vào đầu năm 2022.

Thống kê cho thấy, trong vòng 7 ngày sau khi xảy ra các sự kiện hoảng loạn này, chỉ số S&P 500 trung bình tăng khoảng 1.4%, và có khoảng 73% xác suất sẽ tăng sau 7 ngày kể từ khi sự kiện xảy ra. Điều này cho thấy khi chỉ số VIX tăng vọt trên 30 (khu vực hoảng loạn), thị trường chứng khoán hầu hết sẽ có sự phục hồi kỹ thuật trong ngắn hạn.

Bitcoin có xu hướng phục hồi mạnh mẽ sau những cơn hoảng loạn cực độ. Dữ liệu ước tính mức tăng trung bình 7 ngày của Bitcoin khoảng 10%, tỷ lệ thắng khoảng 75-80%. Chẳng hạn, vào tháng 2 năm 2022, khi chỉ số VIX vượt qua 30 do khủng hoảng địa chính trị, Bitcoin đã tăng hơn 20% trong tuần tiếp theo, thể hiện hiện tượng phục hồi tương tự như sự giảm bớt cảm xúc tránh rủi ro trên thị trường chứng khoán.

Đỉnh cực đoan của sự hoảng loạn: VIX ≥ 40

Khi tiêu chuẩn được nâng lên VIX ≥ 40 (cực kỳ hoảng sợ), các sự kiện đủ điều kiện trong khoảng thời gian từ 2018 đến 2024 là vô cùng hiếm, thực tế chỉ có hai lần vào ngày 5 tháng 2 năm 2018 và ngày 28 tháng 2 năm 2020 do đại dịch gây ra đã khiến VIX đóng cửa vượt qua 40 (lần đầu tiên trong bốn năm), sau đó VIX đã một lần tăng vọt lên mức kỷ lục 82 điểm vào tháng 3.

Do vì mẫu rất ít, kết quả thống kê chỉ mang tính tham khảo: Sau sự kiện năm 2020, chỉ số S&P 500 đã phục hồi nhẹ khoảng 0,6% trong vòng 7 ngày (thị trường trong tuần đó biến động mạnh nhưng có một đợt hồi phục kỹ thuật nhẹ), trong khi Bitcoin phục hồi khoảng 7%. Về tỷ lệ thắng, cả hai đều là 100%, nhưng chỉ vì sự tăng giá do một sự kiện đơn lẻ (không đảm bảo cho việc tăng giá trong các trường hợp tương tự trong tương lai). Nhìn chung, khi VIX đạt giá trị cực đoan lịch sử trên 40, thường có nghĩa là áp lực bán do sự hoảng sợ trên thị trường đã gần đạt đỉnh, và sau đó có khả năng xảy ra đợt hồi phục ngắn hạn tương đối cao, nhìn từ chu kỳ lớn thường là điểm thấp tương đối.

Mặc dù về thống kê, hiệu suất ngắn hạn sau khi có sự hoảng loạn cực đoan có xu hướng tích cực, nhưng mẫu dữ liệu ít ỏi có nghĩa là độ không chắc chắn cao, cùng với đó là sự tương quan giữa Bitcoin và thị trường chứng khoán Mỹ vào thời điểm đó không cao như hiện tại. Trong thực tế, chỉ số VIX vượt quá 40 thường là tín hiệu xác nhận thị trường đang ở trạng thái hoảng loạn cực đoan, diễn biến thị trường trong tương lai vẫn cần phải dựa vào thông tin cơ bản để đưa ra phán đoán.

Khoảng biến động thấp: VIX ≤ 15

Khi chỉ số VIX giảm xuống dưới 15, thường đại diện cho thị trường đang ở trạng thái tương đối yên tĩnh. Cảm xúc của nhà đầu tư khá lạc quan, nhu cầu phòng ngừa rủi ro thấp. Nhưng vào lúc này, xu hướng tiếp theo không rõ ràng và đồng nhất như khi VIX cao:

Trong khoảng thời gian từ 2018 đến 2024, chỉ số VIX đã nhiều lần giảm xuống dưới 15, chẳng hạn như vào đầu năm 2019 sau khi thị trường chứng khoán phục hồi mạnh mẽ, vào cuối năm 2019 trong giai đoạn thị trường ổn định, giữa năm 2021 trong giai đoạn tăng trưởng của thị trường chứng khoán, và giữa năm 2023. Trong những giai đoạn này, độ biến động của thị trường ở mức thấp lịch sử.

Trong vòng 7 ngày sau khi chỉ số VIX cực thấp, tỷ suất lợi nhuận trung bình của chỉ số S&P 500 khoảng 0,8%, tỷ lệ thắng khoảng 60-75% (cao hơn một chút so với xác suất ngẫu nhiên). Nhìn chung, trong môi trường biến động thấp, chỉ số chứng khoán thường duy trì xu hướng tăng chậm hoặc dao động nhẹ. Ví dụ, trong tuần sau khi VIX giảm xuống dưới 15 vào tháng 10 năm 2019, chỉ số S&P 500 gần như giữ vững và tăng nhẹ lên mức cao mới; vào tháng 7 năm 2023, khi VIX ở mức khoảng 13, chỉ số tiếp tục tăng dần khoảng 2% trong tuần tiếp theo. Điều này cho thấy VIX thấp không nhất thiết dẫn đến sự điều chỉnh ngay lập tức, thị trường có thể tiếp tục giữ xu hướng tăng trong một khoảng thời gian. Nhưng cần cảnh giác rằng, độ biến động cực thấp thường ngụ ý sự tự mãn của thị trường, một khi gặp phải tin xấu bất ngờ, độ biến động và mức giảm có thể tăng đáng kể.

Diễn biến của Bitcoin trong thời kỳ VIX thấp thiếu định hướng rõ ràng. Thống kê cho thấy mức tăng trung bình trong 7 ngày chỉ khoảng 2%, tỷ lệ thắng trong việc tăng giá khoảng 60%. Đôi khi, giai đoạn yên tĩnh với VIX thấp trùng hợp với thời kỳ thị trường bò của Bitcoin (ví dụ, mùa xuân năm 2019, VIX thấp đi kèm với sự tăng vọt của Bitcoin); nhưng cũng có lúc trong giai đoạn VIX thấp, Bitcoin lại diễn ra xu hướng điều chỉnh (ví dụ, đầu năm 2018, khi VIX duy trì ở mức thấp, Bitcoin đang trong xu hướng giảm sau khi bong bóng vỡ).

Do đó, chỉ số VIX thấp không có giá trị tham khảo rõ ràng cho dự đoán xu hướng tiếp theo của Bitcoin, mà phải kết hợp với tâm lý vốn và chu kỳ của chính thị trường tiền điện tử.

Xét tổng thể, khi VIX dưới 15, chỉ số S&P 500 thường tiếp tục xu hướng hiện tại (trong hầu hết các trường hợp là tăng nhẹ), nhưng độ tăng và tỷ lệ thắng rõ ràng thấp hơn so với sự phục hồi sau cơn hoảng loạn. Trong khi đó, Bitcoin trong môi trường này thiếu một mô hình phản ứng thống nhất, cho thấy sự biến động thấp của thị trường truyền thống không nhất thiết có nghĩa là thị trường tiền điện tử đồng bộ.

Kết luận: Rủi ro và cơ hội song hành, ứng dụng cơ khí cần thận trọng

Khi VIX tăng vọt lên khoảng 30-40:

• Giao dịch ngắn hạn có thể tồn tại rủi ro, nhưng cũng chứa đựng cơ hội đảo chiều tiềm năng.
• Bitcoin thường giảm đồng bộ trong các đợt bán tháo hoảng loạn, nhưng khi cảm giác hoảng sợ giảm bớt, việc bán tháo quá mức tích lũy các vị thế bán dễ dàng kích hoạt một đợt phục hồi kỹ thuật mạnh mẽ.
• Nếu quan sát thấy VIX bắt đầu đỉnh và giảm xuống (từ 35 dần trở về dưới 30), có thể là thời điểm tiềm năng để mua Bitcoin trong ngắn hạn.
• Cần phải đánh giá mức độ nghiêm trọng của sự kiện đó, nếu có rủi ro tài chính lớn xảy ra, thị trường có thể tiếp tục giảm mạnh.

Khi VIX ≥ 40:

• Biểu thị thị trường rơi vào tình trạng hoảng loạn cực độ, bao gồm khả năng cạn kiệt thanh khoản, rút vốn quy mô lớn, v.v.
• Xác suất giảm mạnh của Bitcoin trong ngắn hạn là rất cao, nhưng thường thì sau một hoặc hai tuần nếu sự hoảng sợ có chút giảm bớt, thì mức độ phục hồi của Bitcoin cũng sẽ tương đối ấn tượng.
• Môi trường như vậy khuyến nghị các nhà đầu tư ngắn hạn nên duy trì kiểm soát rủi ro cao, thực hiện nghiêm ngặt việc cắt lỗ, vì "liếm máu trên lưỡi dao" đồng nghĩa với việc lợi nhuận và rủi ro tồn tại song song.
• Nhìn từ chu kỳ lớn thường là điểm thấp tương đối.

Khi VIX ≤ 15:

• Thị trường thường ở trạng thái tự nhiên. Việc Bitcoin có tăng hay không thường phụ thuộc vào chu kỳ của thị trường tiền điện tử, tình hình tài chính hoặc xu hướng kỹ thuật.
• Trong môi trường quá bình tĩnh, cần phải cảnh giác với những biến số bất ngờ hoặc sự kiện thiên nga đen có thể xảy ra, VIX có thể tăng nhanh chóng và Bitcoin cũng có thể theo sau giảm.
• Có thể xem xét giữ một phần tiền mặt hoặc stablecoin trong giai đoạn này để dự phòng, luôn chú ý đến sự thay đổi của các yếu tố rủi ro.

Khu vực giữa của VIX 15-30:

• Thông thường được coi là "biến động bình thường". Bitcoin cũng sẽ bị ảnh hưởng bởi chu kỳ tiền điện tử và tình hình tài chính vĩ mô, lúc này VIX có thể được sử dụng như một chỉ số hỗ trợ.
• Nếu VIX từ trên 20 tăng lên gần 30, điều này cho thấy tâm lý hoảng loạn đang gia tăng, cần phải phòng ngừa rủi ro một cách hợp lý; ngược lại, nếu VIX từ 25 giảm dần xuống dưới 20, thì cho thấy tâm lý hoảng loạn đang giảm bớt, và xu hướng của Bitcoin có thể tương đối ổn định.

Hiện tại VIX đang ở mức 50, trước sự không chắc chắn của chính sách thuế quan, tâm lý thị trường vẫn đang trong trạng thái hoảng loạn cực độ, tuy nhiên, thị trường thường nảy sinh trong sự tuyệt vọng.

Trong thời gian đại dịch năm 2020, VIX đã vượt qua 80, trong khi chỉ số S&P 500 khoảng 2300 điểm. Ngay cả khi gần đây trải qua sự giảm giá hoảng loạn, S&P 500 vẫn ở gần 5000 điểm, và trong vòng năm năm vẫn đạt được tỷ suất sinh lợi trên 100%. Cùng thời điểm, Bitcoin đang ở mức mua tuyệt vời, chỉ ở mức 4800 USD, trong khi đỉnh cao của đợt bull market này đạt 110.000 USD, với mức tăng tối đa gần 25 lần.

Mỗi khi có sự sụt giảm lớn, thường đi kèm với việc định giá lại thị trường và dòng chảy vốn, sự hỗn loạn có thể trở thành bậc thang cho sự tăng trưởng, khả năng có thể leo lên và vượt qua điều này là vấn đề then chốt trong thời kỳ này.